Prace budowlane przy nowowznoszonym budynku poczty w Gorzowie Wlkp., zlokalizowanym pomiędzy ul. Pocztową (niem. Wollstrasse) a ul. Strzelecką (niem. Schiesstrasse) rozpoczęły się w 1890 r. Roboty budowlane prowadzone były w oparciu
o projekt techniczny wykonany w styczniu tegoż roku. W obiekcie tym znalazł swą siedzibę cesarski urząd pocztowy (Keiserliches Postamt). W latach 1901-1902 r. budynek został skanalizowany. W 1905 r. pocztę rozbudowano w kierunku południowym oraz dobudowano skrzydło zachodnie (Wagenhalle). W tym też czasie zmieniono częściowo układ pomieszczeń poprzez wyburzenie części ścian działowych a dobudowanie nowych. W 1928 r. wprowadzono nowe podziały wnętrza w skrzydle zachodnim oraz dobudowano klatkę schodową; skrzydło to zostało w tym czasie podwyższone o jedną kondygnację. Również w końcu lat 20-tych zmieniono konstrukcję dachu południowego skrzydła obiektu. W 1935 r. wymieniono okna w skrzydle zachodnim, przemurowując jednocześnie część otworów okiennych. Rok później zmieniono formę i rozmieszczenie otworów okiennych
w skrzydle zachodnim od strony dziedzińca. W 1937 r.  zmieniono rozplanowanie wnętrza we wschodnim skrzydle poczty. Po II wojnie światowej budynek nieprzerwanie pełni funkcję poczty; obecnie mają tu siedziby Telekomunikacja Polska S.A. oraz Poczta Polska.

W sensie architektonicznym budynek poczty gorzowskiej jest budowlą eklektyczną, charakteryzującą się bogatym detalem architektonicznym. Wystrój elewacji budynku nawiązuje do form historycznych (barokowych - np. forma zwieńczenia pseudoryzalitu północnego w elewacji frontowej, klasycystycznych - np. fronton wieńczący otwory okienne II kondygnacji w obrębie w/w ryzalitu, gotyckich - np. rozeta cyrklowa jako forma nadświetla). Kompozycja architektoniczna i wystrój elewacji faz późniejszych obiektu (skrzydło południowe i zachodnie) skorelowane z charakterem części pierwotnej (skrzydło wschodnie). Obiekt zachowany całościowo bez wtórnych (współczesnych) przekształceń.

Budynek poczty posadowiony jest w centrum Gorzowa Wlkp., w kwartale zabudowy zawartym między ulicami Strzelecką  i Pocztową. Fasada obiektu zwrócona jest w kierunku ul. Pocztowej. Od strony północno - wschodniej poczta styka się
z czterokondygnacjowym budynkiem mieszkalnym (wybudowanym  w 1894 r. ); od strony południowej sąsiaduje z domem handlowym (pierwotnie w tym miejscu pobudowany był budynek mieszkalny z 1892 r.), a od strony południowo - zachodniej styka się
z parterowym pawilonem usługowym. Dziedziniec ograniczony jest skrzydłami obiektu ma nawierzchnię wyasfaltowaną. Brama wjazdowa na dziedziniec od strony ul. Strzeleckiej.

Forma otworów okiennych niejednorodna, co jest wynikiem ich zróżnicowania chronologicznego i odmiennych koncepcji w zakresie kompozycji  architektonicznej elewacji. Zdecydowana większość otworów okiennych ma formę stojącego prostokąta, zwieńczonego nadprożem w formie łuku odcinkowego. Okna umieszczone w obrębie ryzalitu pozornego (zwieńczonego neobarokowym frontonem) elewacji wschodniej mają układ triformium (także okno w I kondygnacji tej elewacji, pomiędzy południowymi wejściami do obiektu), a okna umieszczone w wieży (przy południowo-wschodnim narożniku skrzydła zachodniego) układ biforalny. Okna II kondygnacji elewacji wschodniej prostokątne (z prostym nadprożem), a umieszczone w ścianie północnej skrzydła zachodniego zbliżone formą do kwadratu (zostały przeprute najpóźniej). Otwory okienne wschodniej elewacji są obramione architektonicznie, w pozostałych elewacjach nadproża otworów okiennych wykonane z cegły ceramicznej w układzie blokowym. Otwory okienne dzielone są ślemionami lub - dodatkowo - słupkiem (najczęściej potraktowanym ozdobnie, w formie kolumienki). W części okien pierwszej kondygnacji występują ozdobnie kute, zewnętrzne kraty.
Drzwi zewnętrzne mają oryginalną stolarkę; zachowały się tu drzwi dwuskrzydłowe, ramowo-płycinowe z ozdobnie okratowanym naświetlem. Listwy przylgowe w formie kolumienek korynckich. Drzwi jedno - lub dwuskrzydłowe, ramowo-płycinowe, część z nich zaopatrzona w nadświetla lub naświetla i ozdobnie profilowane listwy przylgowe; przy niektórych skrzydłach drzwiowych stare antaby.
Pierwotna część budynku poczty wzniesiona została na rzucie zbliżonym kształtem
do litery L. Obecnie rzut przyziemia obiektu ma formę nieregularnej podkowy, otwartej
od strony północnej.

Poczta jest obiektem o rozczłonkowanej bryle, składającej się z kilku zróżnicowanych wysokościowo części o formie prostopadłościanu lub graniastosłupa, stykających się
ze sobą. Frontowa część obiektu nakryta jest mansardowym dachem trójpołaciowym,
a przylegająca doń część południowa - asymetrycznym dachem dwuspadowym. Skrzydła południowe i zachodnie pod dachami pulpitowymi. Od strony dziedzińca - w miejscu zetknięcia skrzydeł południowego i zachodniego - wieża o formie walca, zwieńczona stożkowym hełmem. Elewacja frontowa (fasada) akcentowana jest dwoma ryzalitami pozornymi, z południowego - ponad gzymsem podokapowym - wprowadzona jest wieża
o rzucie ośmioboku, zwieńczona ażurowym, ostrołukowym hełmem. Pseudoryzalit północny elewacji frontowej zwieńczony jest neobarokowym frontonem. W elewacji zachodniej wschodniego skrzydła pseudoryzalit, zwieńczony trójkątnym frontonem zakończonym sterczyną w formie prostopadłościennego pinakiela. W połaciach dachu skrzydła wschodniego budynku niewielkie lukarny nakryte daszkami trójpołaciowymi
(po stronie wschodniej) lub naczółkowymi (po stronie zachodniej).
Obiekt jest budynkiem dwukondygnacjowym, podpiwniczonym.

Budynek poczty charakteryzuje się - typową dla obiektów z końca XIX w. - eklektyczną formą i kompozycją elewacji, łączącą w sposób harmonijny elementy, wywodzące się
z odmiennych wątków stylistycznych. Szczególnie ozdobny charakter ma fasada obiektu, zwrócona w kierunku wschodnim. Jest ona akcentowana dwoma ryzalitami pozornymi, opiętymi na narożach, rytmicznie, choć rzadko rozmieszczonymi boniami.
Ryzalit południowy z ośmioboczną wieżą, zwieńczoną ostrołukowym, ażurowym hełmem. Ryzalit północny wieńczy neobarokowy w formie fronton zdobiony przerywanym gzymsem o miękkich liniach i umieszczonymi po bokach wolutami. Otwory okienne tej elewacji mają obramienie architektoniczne w formie opasek z klińcem i rustykowanymi narożnikami. Szczególnie ozdobnie rozwiązane są okna o formie triformium (w ryzalicie północnym
i pomiędzy wejściami południowym i środkowym); w kondygnacji I elementy okna rozdzielone ozdobnym (motyw geometryczny) pseudolaskowaniem i zwieńczone wspólnym nadprożem w formie łuku odcinkowego, opaski okna sfazowane i rustykowane. Główne wejście ujęte jest portykiem, wspartym kolumnami z głowicami  korynckimi (trzony zdobione girlandami). Półokrągły fronton portyku wypełniony kartuszem rollwerkowym
i girlandami oraz zwieńczony konchą. 


Opracowanie: Anna Baran, Marzena Maćkała
Na podstawie materiałów udostępnionych przez:
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze 
  Delegatura w Gorzowie Wlkp.
- Pracownię Miejskiego Konserwatora Zabytków 
  w Urzędzie Miasta Gorzowa Wlkp.
Fot. Sławomir Sajkowski