Miejskie mury obronne zostały zbudowane po uzyskaniu w 1257 r. przez Landsberg praw miejskich. Pierwsze przekazy źródłowe, świadczące o ich obecności, pochodzą z lat
1321-1325. Nie są znane ani etapy budowy, ani czas ich wznoszenia.

Najstarszy sztych  autorstwa Mateusza Meriana datowany jest na 1662 r. i przedstawia panoramę miasta z pasmem gotyckich murów z basztami łupinowymi, Bramą Santocką
(od wschodu), Bramą Młyńską (od zachodu) i Bramą Mostową (na południu). Poza trzema bramami głównymi do miasta prowadziły tez mniejsze furty i drobne przejścia umożliwiające komunikację przez mury w kierunku północnym i w stronę Warty.

W 2 ćwierćwieczu XVIII w. wytyczono pierwszą poza obrębem murów ulicę o miejskim charakterze. Ciąg murów od początków XVIII w. był wykorzystywany jako oparcie sąsiednich budynków mieszkalnych, gospodarczych i fabrycznych.

Mur na planie w 1719 r. ma jeszcze kompletny obrys.
W 1734 r. przystąpiono do planowania szańców i fos, w 1819 r. przestano zamykać bramy miejskie.
W 1828 r. zburzono bramy: Santocką i Młyńską, a w 1834 r. usunięto resztki Bramy Mostowej.
W 1857 r. podczas budowy torów kolejowych usunięto cały południowy mur, w 1882 r. rozebrano znaczną część murów od północy.
Do początku XX w. przetrwały jedynie relikty na północnym skraju Starego Miasta.
Dwa fragmenty usunięto w 1919 roku w ramach robót interwencyjnych w miejscu browaru usytuowanego w północno-zachodniej części obwodu murów.
Ostatnia rozbiórka nastąpiła w 1929 r. w związku z przebiciem przedłużenia ulicy od historycznego centrum miasta do nowej, powstałej w końcu XIX w. dzielnicy Nowe Miasto.

Miejskie mury obronne powstałe na przełomie XIII i XIV wieku były dostosowane do ówcześnie stosowanej broni miotającej. Zachowana w 1/13 długość pierwotnego obwodu nie wykazuje śladów adaptacji murów do możliwości w ich zasięgu bronią palną. Brak też jest śladów dostosowania architektury średniowiecznej do potrzeb architektury nowożytnej o tym samym przeznaczeniu. Walory funkcjonalne, kubatury, podziały, zastosowanie materiałów, ich przekrojów i sposób łączenia umieszczają gorzowskie mury obronne w obrębie stylistyki gotyckiej.

Zachowane w formie reliktu mury miejskie stanowią fragment północnego odcinka ich pierwotnego obwodu. Aktualnie długość muru mierzy 130,19 m.
Od południa ciąg znajduje się w komunikacji pierwotnej tzn. zgodnie z linią murów przebiega ul. Zabytkowa (chodnik przy murze, jezdnia oraz równoległe z murami kamienice mieszkalne).
Od północy w miejscu dawnej fosy teren jest wyrównany i znajduje się na nim skwer
ze ścieżką wysypaną żwirem, o linii zgodnej z obwodem murów.
Wysokość korony murów w żadnym z istniejących odcinków nie jest wysokością początkową.
Zachowane są 4 baszty łupinowe. Wszystkie założone są na rzutach prostokąta, wysunięte przed zewnętrzne lico muru, otwarte od strony miasta, połączone kamiennymi kurtynami o długościach 24,00 m, 23,80 m, 25,32 m. Zewnętrzne odcinki murów (na zachód baszty IV oraz na wschód baszty I) datowane są na XX w.

Baszty wraz z murami posadowione są na kamiennej podwalinie. Pierwotnym budulcem widocznym w długości kurtyn i baszt są kamienne otoczaki (granit) układane warstwami
o wysokościach 105-170 cm  (w każdej z kurtyn wysokości warstw są różne). Główne krawędzie murów o liniach nieregularnych i miejscami postrzępionych, zwieńczenia murów kamienne, baszt ceglane i kamienne. Grubość murów u podstaw 90-140 cm ,
w zwieńczeniu 110-80 cm. Mury przebite strzelnicami o torach skierowanych na zewnątrz, ku zewnętrznym, bocznym ścianom baszt.  Otwory te w formie pierwotnej nie zachowały się, wiele z nich zawiera ślady powiększeń świateł wewnętrznych oraz zamurowań cegłą (od strony zewnętrznej - na północ). Strzelnice baszt są na poziomach dwu kondygnacji, w ścianach podłużnych wysuniętych przed lico murów oraz w ścianach bocznych. Baszty posiadają wewnątrz ślady dwu i trzech kondygnacji, dolne poziomy (przyziemie) zamurowane, w obecnym stanie powierzchnia najniższej kondygnacji wyrównana klinkierową wykładziną, wnętrza zabezpieczone balustradami z kutych żelaznych prętów. Stropy w basztach nie zachowały się, o poziomach świadczą otwory w wewnętrznych ścianach podłużnych  przeznaczone do osadzania belek stropowych (baszty I i IV). Komunikacja między kondygnacjami odbywała się wąską, jednobiegową klatką schodową przy lewej (zachodniej) ścianie każdej z baszt.  Pozostałością traktów pieszych, pionowych są ceglane, kolebkowe zwieńczenia klatek (zachowane w śladowej formie). Brak zadaszenia baszt. Narożne, północne krawędzie ścian baszt z cegły układanej w wątek wendyjski, wozówkowy, mieszany i krzyżowy.

Na podstawie stanu zachowania budulca, łączeń, wątków, formatów i kolorystyki najwięcej zmian datować można na koniec XIX i początek XX wieku.

Po 1945 r. nie wprowadzono zmian w długości i wysokości murów. Ich otoczenie zostało uporządkowane i oczyszczone z przybudówek w postaci komórek i wiat.
W latach 90 XX w. wnętrza baszt łupinowych zagrodzono żelaznymi kratami, wnętrza najniższych kondygnacji oraz chodnik przy murze wyłożono polbrukiem, instalacje elektryczne i kanalizacyjne ukryto pod powierzchnią chodnika.

Stopień zachowania pierwotnej formy w dotrwałym do dziś odcinku długości 130,19 m można określić na ok. 60% kurtyny, ok. 80% baszty. Stan zachowania całego odcinka - średni. Ściany baszt od strony północnej mają pionowe spękania (baszta IV) i znaczne ubytki kamienia. Wielokrotne uzupełnienia są wykruszone i odspojone od muru. Nad basztami brak zadaszenia, górna krawędź muru jest bez korony.

Opracowanie: Anna Baran, Marzena Maćkała
Na podstawie materiałów udostępnionych przez:
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze 
  Delegatura w Gorzowie Wlkp.
- Pracownię Miejskiego Konserwatora Zabytków 
  w Urzędzie Miasta Gorzowa Wlkp.
Fot. Sławomir Sajkowski