Ratusz w Gorzowie został zapewne wzniesiony w I połowie XIV w., po wschodniej stronie rynku, naprzeciw kościoła Mariackiego. Niektórzy badacze twierdzą, że na ratusz został adaptowany budynek klasztoru, sekularyzowanego wraz z nastaniem reformacji.

Była to budowla prostopadłościenna, dwukondygnacyjna, nakryta wysokim dachem dwuspadowym, zwrócona fasadą do kościoła farnego. Na osi fasady znajdowała się nadbudowana, czworoboczna wieża trębacka. W dolnej kondygnacji znajdowało się archiwum i izba handlowa oraz „izba posłuszeństwa obywatelskiego”, czyli areszt.
W drugiej kondygnacji znajdowała się Izba Rady oraz izba sądowa.
Pod ratuszem znajdowały się sklepione piwnice, gdzie mieściła się gospoda, skarbczyk
i areszt.
Przed ratuszem stał posąg Rolanda, symbolizującego prawa i wolności stanu mieszczańskiego.
Jeszcze w XIX w. w szczytach ratusza znajdowały się charakterystyczne, gotyckie pinakle.

Na początku XIX w. zamierzano wybudować nowy ratusz w stylu klasycystycznym
wg projektu Davida Gillego. Zamierzenie nie zostało zrealizowane.
Na początku lat 20-tych XIX w. przeniesiono niektóre urzędy do Domu Komendanta, opodal miejsca po dawnej Bramie Santockiej.
W sierpniu 1825 r. zawaliła się wieża ratuszowa, a sam budynek nie remontowany konsekwentnie chylił się ku upadkowi.

Stary, średniowieczny ratusz uległ ostatecznie rozbiórce w latach 1850-51. Na jego miejscu w 1899 r. Johann Hermann Paucksch, gorzowski fabrykant, ufundował fontannę - studnię w postaci kobiety - nosicielki wody symbolizującej Wartę. U dołu fontanny są dwie dziewczynki z wędką, siecią i stateczkiem jako symbole rybołówstwa  i żeglugi, a po drugiej stronie chłopiec z młotkiem i kołem zębatym jako symbol przemysłu. Wykonawcą był prof. Cuomo von Vechtritz.
W czasie I wojny światowej próbowano ją zdemontować. Już w 1942 została zdemontowana wraz z figurkami i ślad po nich zaginął. Nie zachowały się też po 1948 r. dokumenty o jej dalszych losach.
Współczesna wersja rzeźby autorstwa rzeźbiarki Zofii Bilińskiej odsłonięta została 2 lipca 1997 r.

Po rozbiórce starego ratusza władze miejskie objęły do swojej dyspozycji budynek przy
ul. Sikorskiego. Była to budowla wzniesiona w konstrukcji ryglowej, prostopadłościenna, dwukondygnacyjna, nakryta wysokim dachem dwuspadowym. W dyspozycji władz miejskich znajdował się ponadto od 1890 r. budynek przy ul. Obotryckiej. Budynek został wzniesiony w 1723 r. jako sierociniec. Budowla poddana została dwukrotnie przebudowie
i modernizacji, tak, że w latach 20-tych XX w. została połączona z budynkiem nowo wybudowanego ratusza.
 
W związku z problemami lokalowymi, z jakimi borykały się władze miasta, w 1912 r. został rozpisany wśród niemieckich architektów konkurs na projekt ratusza w Gorzowie Wlkp. Żaden z nagrodzonych projektów ze względu na wybuch wojny światowej oraz zbyt duże, przewidywane koszty realizacji nie został wykonany.
Jeszcze w 1916 r. powrócono do idei budowy ratusza, jednak pogarszająca się sytuacja materialna uniemożliwiła realizację nowego projektu. Przyjęto założenie o dobudowie
do istniejącego budynku mieszczącego w tym czasie biura urzędów miejskich, dawnego sierocińca.
Na początku lat 20-tych ponownie powrócono do idei budowy ratusza, a inwestycję realizowano od 2.07.1923 r. do 7.10.1924 r. Jednym z powodów ponownego podjęcia inicjatywy mógłby być m.in. pożar starego ratusza w dniu 18.10.1919 r., który przysporzył znacznych strat materialnych.

Na niskim parterze nowo wybudowanego ratusza umieszczono magazyn papieru, drukarnię i introligatornię. Na wysokim parterze umieszczono biuro meldunkowe z obszerną salą dla interesantów oraz kancelarię i pomieszczenia z maszynami do pisania.
Na pierwszym piętrze znalazły się gabinety nadburmistrza, burmistrza, dyrektora biura, pomieszczenia dla referantów, straży i wydziału policji kryminalnej. Na drugim piętrze,
po stronie zachodniej, umieszczono salę posiedzeń rady miejskiej z garderobą oraz pomieszczenia referantów i stenotypistek. Na poddaszu znalazły się biura płac, pomieszczenie referenta i siły pomocniczej.
Gmach nowego ratusza połączono z budynkiem dawnego sierocińca.

Po zajęciu Gorzowa przez wojska sowieckie w styczniu 1945 r. w budynku ratusza
do 1946 r. miała siedzibę wojenna komendantura miasta płk. Josifa Draguna.
W latach 1953-56 obiekt znajdował się w dyspozycji miejscowego Urzędu Bezpieczeństwa.
W późniejszym czasie budynek przejęła Milicja na potrzeby Miejskiej Komendy Milicji.
Po przemianach ustrojowych z przełomu lat 80-tych i 90-tych obiekt użytkowała Policja Państwowa na cele Miejskiej Komendy Policji.
Nowym przeznaczeniem obiektu ma być, zgodnie z tradycyjną funkcją, siedziba władz miejskich.

Budynek dawnego ratusza usytuowany jest w południowo-wschodniej części Starego Miasta, posadowiony jest na nieregularnej działce budowlanej, na łuku po północno-wschodniej stronie skrzyżowania ulic Obotryckiej i Fornalskiej.
Budynek charakteryzuje się zwartą, masywną bryłą w formie prostopadłościanu, nakrytego wysokim dachem. W sensie formalnym jest to budowla 4-kondygnacyjna, podpiwniczona, nakryta wysokim, asymetrycznym dachem dwuspadowym z użytkowym poddaszem.

Kondygnacje budynku posiadają obszerny korytarz na osi, z którego jest dostęp do pomieszczeń biurowo-administracyjnych. Poszczególne kondygnacje są skomunikowane
z budynkiem dawnego sierocińca, przylegającego do gmachu ratusza od strony zachodniej. W drugiej kondygnacji ponad wejściem z klatki schodowej na korytarz zakomponowane z mozaiki w polu zamkniętym półkoliście jest godło miasta: czerwony orzeł brandenburski na białym tle z zielonymi koniczynami w szponach. W trzeciej kondygnacji jest gabinet nadburmistrza i burmistrza oraz pomieszczenie dla straży. W czwartej kondygnacji, po stronie zachodniej, jest sala posiedzeń rady miejskiej.

Gmach dawnego ratusza posiada niewątpliwe cechy architektoniczno-kompozycyjne
i stanowi element wartościujący zabudowę ulicy Obotryckiej i Fornalskiej.
Budynek wpisany w nieregularna działkę jest przykładem architektury urzędowej, związanej z prestiżową funkcją siedziby władz miejskich. Obiekt stanowi jeden
z nielicznych zachowanych elementów przedwojennej zabudowy na terenie Starego Miasta. Z drugiej strony należy zaznaczyć, że w stosunku do projektowanej realizacji ratusza z przed I wojny światowej, ten wydaje się niezwykle skromny, o zredukowanym programie użytkowym, ograniczonym tylko do podstawowych funkcji.


Opracowanie: Anna Baran, Marzena Maćkała
Na podstawie materiałów udostępnionych przez:
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze 
  Delegatura w Gorzowie Wlkp.
- Pracownię Miejskiego Konserwatora Zabytków 
  w Urzędzie Miasta Gorzowa Wlkp.
Fot. Sławomir Sajkowski